Traject boeiend onderwijs in deze tijd

In deze notitie staat in het kort beschreven hoe Natuurlijk Leren BV een traject aanpakt om boeiend onderwijs in een school te implementeren. Met nadruk willen we aangeven dat blauwdrukken niet bestaan, elke school zal het traject op een eigen manier vorm moeten geven. Inspelen op behoeften, zijwegen inslaan, ergens langer korter bij stil staan, al deze zaken zijn nodig om het tot een succes te maken. 

Per school kan ook bezien worden wat de school zelf kan en waar externe begeleiding bij nodig is. Het uitgangspunt van Natuurlijk Leren is het de school zelf leren doen!!

Ofschoon er geen kant en klare modellen en/of oplossingen bestaan, zijn we enkele factoren die naar ons idee doorslaggevend zijn voor succes of falen van zo’n veranderingsproces. De belangrijkste succesfactoren zijn:

• Sluit een traject boeiend onderwijs aan bij de gezamenlijke visie en missie van de school als geheel? Past boeiend onderwijs daarin? Leeft die visie ook daadwerkelijk en is ze leidraad voor handelen van ieder in de school? Is de missie en visie samen ontwikkeld? Is het nog actueel?
• Zijn er voldoende impulsen geweest om ervoor te zorgen dat mensen niet nadenken over morgen met de beelden van gisteren? Met andere woorden: is er stil gestaan bij de vraag wat kinderen nodig hebben in de samenleving van nu en van de toekomst? Is er gesproken over recente ontwikkelingen in de samenleving en over nieuwe kennis over leren, b.v. door het hersenonderzoek? Immers: mensen kunnen hier pas iets mee willen als ze ervan op de hoogte zijn!
• Krijgen mensen kansen om het nieuwe met en van elkaar te leren en worden ze ondersteund bij het los laten van het oude, het vertrouwde? Is er sprake van inspiratie door leiders en begeleiders, is er tijd en ruimte om van elkaar te leren, b.v. door samen lessen voor te bereiden, bij elkaar te kijken, netwerken te vormen, e.d.
• Cruciaal voor succes is coaching.

Coaching blijkt bij leer- en veranderingsprocessen in scholen van groot belang. Mensen ontwikkelen zelden nieuw gedrag op basis van een artikel, een cursus of een inspirerende studiedag. De persoonlijke begeleiding op de werkplek zelf is een hefboom voor succes. Som kan de school dit zelf en is er voldoende kwaliteit aanwezig om leerkrachten te coachen. Natuurlijk Leren kan de school daarbij helpen.We kiezen ervoor het coachen in eerste instantie samen met interne mensen van de school te doen: leiders, intern begeleiders. In een volgende coachingsronde voert de interne coach de gesprekken met feedback van de externe. In een volgende ronde coacht de interne persoon zelf. Op die wijze maken we de school minder afhankelijk van externe begeleiders.

Hieronder staat een voorbeeld van een mogelijk traject dat gericht is op implementatie van boeiend onderwijs. Het is bedoeld als leidraad en niet als model of blauwdruk!!

Studiedag: Ont-moeten: boeiend onderwijs in een lerende school

De bedoeling van deze dag is om leerkrachten te inspireren, hen kennis te laten maken met de uitgangspunten en de achtergronden die geleid hebben tot de mindmap boeiend onderwijs. De dag kan aansluiten bij een dag die al op bestuursniveau heeft plaats gevonden. Het vormt de opstap voor een traject waarbij de elementen in de praktijk van de school worden ingevoerd. Op basis daarvan kan de school verder aan de slag met:

• reflectie op de vraag wat daarvan op school reeds gebeurt en verder nog zou kunnen worden opgepakt; uitbreiden van de mindmap met eigen initiatieven en ideeën;
• leerkrachten kansen bieden om zich op één of meerdere takken van de mindmap verder te ontwikkelen en van elkaar te leren;
• de verbinding te maken met ontwikkelingen die reeds op school plaats vinden; werkvormen verrijken door elementen uit de andere takken toe te voegen.

Hoe kunnen we ons onderwijs zodanig blijven ontwikkelen dat het voor de leerlingen, voor de leerkrachten, voor de omgeving én voor de samenleving écht de moeite waard is? 

Veranderen is niet gemakkelijk. Een leerkracht is vaak jarenlang gewend om dingen op een bepaalde manier te doen en voelt zich daarbij competent. Dat maakt het erg lastig om deze zekerheden los te laten en samen met collega’s op zoek te gaan naar nieuwe vormen van onderwijs.

De belangrijkste vraag tijdens deze studiedag is de “waarom-vraag”: waarom doe ik dit werk? waarom zou ik met deze ontwikkelingen aan de slag willen?

In veel gevallen nemen we de tijd niet om over deze vragen na te denken en daardoor berusten veel vernieuwingen in het onderwijs op drijfzand: veel aandacht voor het hoe (het handelen, de werkvormen, de trucs) en nauwelijks voor het moreel besef waarom we dit eigenlijk doen.

Er zijn in deze tijd vele prachtige ontwikkelingen die grote kansen bieden om het onderwijs nieuwe impulsen te geven. En het allermooiste is nog wel dat deze ontwikkelingen nauw met elkaar samenhangen en elkaar versterken. Boeiend onderwijs in deze tijd is géén optelsom van allerlei vernieuwingen, boeiend onderwijs is een systeem!

Deelnemers ontdekken de samenhang in deze ontwikkelingen en kunnen de informatie gebruiken om te reflecteren op de betekenis die dit alles heeft voor hun eigen werkpraktijk.  Ze ontdekken hoe de aspecten van boeiend onderwijs bij elkaar horen, elkaar kunnen versterken en in combinatie met elkaar de basis vormen voor boeiend onderwijs in deze tijd.

Nadat de school een oriënterende dag heeft gedaan rond boeiend onderwijs en/of een missie heeft ontwikkeld, begint het eigenlijke werk pas. Leerkrachten zijn geïnspireerd en hebben een big picture van goed onderwijs. Tijdens een vervolgtraject wordt de vertaalslag gemaakt naar de praktijk van de klassen. Zo’n traject kan Natuurlijk Leren begeleiden. Het ziet er op hoofdlijnen als volgt uit:

 Studiedag over hersenen en leren

Een van de kenmerken van boeiend onderwijs in deze tijd is dat het mede gebaseerd is op recente inzichten over menselijke ontwikkeling. Het neurobiologisch onderzoek heeft de afgelopen jaren grote sprongen gemaakt. Dit onderzoek levert zoveel belangrijke inzichten op dat er grote kansen liggen om het onderwijs nieuwe impulsen te geven.

Natuurlijk Leren BV wil scholen nog beter helpen bij het “vertalen” van de opbrengsten van hersenonderzoek naar de praktijk van de klas. Dit doen we door leerkrachten op een inspirerende manier te informeren over de ontwikkelingen rond het brein en door hen te helpen deze kennis om te zetten in praktische werkvormen in de klas. Daarbij maken we gebruik van het concept boeiend onderwijs dat volledig neurobiologisch onderbouwd is.

Deelnemers maken tijdens de studiedag kennis met de rijke opbrengsten van hersenonderzoek. Aan de orde komt onder meer:

• essenties van de opbouw van de hersenen
• hoe ons brein werkt
• hersenen en leren, hersenen en geheugen
• de rol van relaties en emoties
• het inrichten van een breinvriendelijke klas
• de samenhang tussen deze ontdekkingen en de mindmap boeiend onderwijs

Leerkrachten realiseren zich hoe belangrijk dit alles is voor het werken met kinderen. Ze krijgen ideeën hoe je daar iets mee kunt in de klas. Ze zien de relatie tussen boeiend onderwijs en een breinvriendelijke klas.

Vijf tot tien teambijeenkomsten over de takken van boeiend onderwijs

Op de studiedag is de big picture aan bod geweest, uitmondend in de mindmap boeiend onderwijs. De teamvergaderingen richten zich op het aanbrengen van een doorgaande lijn in de werkvormen, gekoppeld aan alle aspecten van boeiend onderwijs in hun onderlinge samenhang. In elke bijeenkomst staat één van de takken van de mindmap centraal.

• de breinvriendelijke klas: praktisch toepassen van kennis van hersenen
• systeemdenken met kinderen
• inspirerend werken met meervoudige intelligentie
• kinderen denken leren m.b.v. denkgewoonten
• coöperatief leren in relatie tot de overige takken van boeiend onderwijs

Tussen de bijeenkomsten krijgen leerkrachten suggesties om in hun klas aan de slag te gaan. Daarbij worden ze ondersteund door middel van coaching. De vergaderingen worden vooral gebruikt voor terugkoppelen van de coachingsbezoeken, het uitwisselen van ervaringen, het uitwerken en oefenen van nieuwe werkvormen of combinaties daarvan, het bespreken van successen en knelpunten, laten zien wat kinderen in de klas gedaan hebben.

Coaching in de klas

Leerkrachten maken op de studiedag en met name tijdens de teambijeenkomsten kennis met allerlei boeiende ontwikkelingen in het onderwijs. Ze gaan daar in hun eigen klas mee aan de slag. Daarbij is het belangrijk dat ze feedback krijgen, ideeën wat ze kunnen doen met het geleerde en welke andere kansen er nog zijn. Dit doen we door middel van coaching in de klas. De procedure is dan als volgt:

• een medewerker van Natuurlijk Leren BV bezoekt samen met de interne coach een les en voert het gesprek met de leerkracht. De interne coach observeert hoe e.e.a. in zijn werk gaat;
• in een volgende ronde bezoekt onze medewerker met de interne coach samen een les, de coach voert nu zelf het coachingsgesprek met de leerkracht en de medewerker van Natuurlijk Leren geeft daarna feedback over dit gesprek;
• vervolgens kan de interne medewerker de coaching helemaal zelf uitvoeren;
• op deze wijze leren we het de school zelf te doen: ons inziens de kern van goede schoolbegeleiding.

Reflectiegesprekken met de directie

De ontwikkeling van de school zoals die zich voltrekt stelt hoge eisen aan de kwaliteit van het leiderschap. Het systeem begrijpen lukt het beste als je hierover regelmatig samen denkt en praat. Vandaar de suggestie om gedurende het schooljaar reflectiegesprekken te voeren met het MT. Aansluitend bij actuele situatie van de ontwikkeling van de school worden een aantal aspecten van leiding geven besproken vanuit de praktijk van de school. Besproken wordt hoe de ontwikkeling verloopt, welke successen en knelpunten er zijn en welke acties wenselijk zijn om goede interventies te plegen.

Uiteraard is het mogelijk om in overleg deze opzet aan te passen en geheel op maat van de school te maken. Het aantal uren voor vergaderingen en coaching kan naar behoefte worden uitgebreid op beperkt. Het is echter van groot belang dat de coaching wel plaats vindt. Dit kan ook intern worden verzorgd in nauw overleg met de medewerker van Natuurlijk Leren BV.